Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w dniu 21 września 2023 r. wydał wyrok w sprawie frankowej C-139/22. Trybunał odpowiadał na trzy pytania prejudycjalne, zadane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w sprawie dotyczącej unieważnienia umowy kredytu powiązanego z walutą CHF.
Stan faktyczny sprawy
W 2009 roku małżeństwo zawarło z bankiem umowę kredytu indeksowanego kursem wymiany franka szwajcarskiego na kwotę około 250 000 złotych. Jeden z kredytobiorców był wówczas od ponad trzech lat pracownikiem banku. Przed zawarciem umowy kredytu inny pracownik banku przedstawił mu historyczny wykres zmian kursu wymiany CHF w okresie trzech lat poprzedzających złożenie wniosku oraz symulację przewidującą zmianę kwoty długu i rat kredytu w razie wzrostu kursu. Natomiast drugi małżonek nie uczestniczył w postępowaniu w sprawie przyznania tego kredytu ani w spotkaniach organizowanych z pracownikami banku. Podpisał on jedynie wniosek o udzielenie kredytu. Kredytobiorcy podpisali standardowo stosowane przez banki oświadczenie, że zapoznali się z ryzykiem związanym z umową i jej warunkami. Ostatecznie małżonkowie pozwali bank, domagając się stwierdzenia nieważności umowy.
Sprawa sądowa – pytania prawne do TSUE
👉Rozpoznający sprawę Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia, nie wiedział, czy prawo unijne pozwala stwierdzić, że treść nieuzgodnionego indywidualnie warunku umownego jest nieuczciwa, już tylko z tego powodu, że tożsamy zapis był przedmiotem postępowania i został wpisany do rejestru klauzul niedozwolonych. Sąd zapytał, czy ten fakt nie wystarczy do uznania warunku umownego za nieuczciwy, bez konieczności badania okoliczności zawarcia umowy.
TSUE odpowiedział, że przepisy dyrektywy 93/13 “nie stoją na przeszkodzie temu, by warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany, został uznany przez właściwe organy krajowe za nieuczciwy z tego tylko powodu, że jego treść jest równoznaczna z treścią postanowienia wzorca umowy wpisanego do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych”. Oznacza to, że sądy nie będą musiały każdorazowo oceniać przesłanek abuzywności, a jedynie dokonać analizy treści już wpisanych do rejestru klauzul. Co istotne, warunek umowy nie może być uznany za nieuczciwy wobec części konsumentów, którzy zawarli tę umowę, a uczciwy wobec pozostałych.
👉Polski sąd zastanawiał się też, czy jeżeli w umowie wstępuje zapis nieuczciwy, który dotyczy przeliczania spłacanych rat z CHF na walutę polską, ale jednocześnie istnieje w regulaminie dodatkowy uczciwy zapis umożliwiający kredytobiorcy spłatę bezpośrednio w walucie obcej, to czy po eliminacji z umowy zapisu nieuczciwego można wykonywać umowę w oparciu o zapis uczciwy. TSUE odpowiedział, że nie dopuszcza takiej możliwości, wskazując, że wyłączyłoby to sankcję odstraszającą przedsiębiorcę od skutków dyrektywy, gdyż zawsze mógłby w umowach istnieć taki zapis alternatywny. TSUE jednoznacznie uznał, że nieuczciwy zapis umowy nie może być utrzymywany w mocy tylko dlatego, że konsument może wykonać umowę w inny sposób na podstawie innych, dozwolonych warunków umowy.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uważa, że takie rozstrzygnięcie może przyczynić się do przyspieszenia prowadzonych postępowań sądowych w sprawach frankowych.
👉Trzecie i ostatnie pytanie sądu w Warszawie dotyczyło tego, czy bank ma obowiązek informowania o istotnych cechach umowy i ryzykach związanych z umową każdego konsumenta, nawet jeżeli określony konsument posiada odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. TSUE odpowiedział, że bank “ma obowiązek poinformowania zainteresowanego konsumenta o istotnych cechach zawartej z nim umowy oraz o ryzyku związanym z tą umową, nawet wówczas, gdy konsument jest jego pracownikiem i posiada odpowiednią wiedzę w dziedzinie wspomnianej umowy”.
⚠️Jak ww. wyrok TSUE wpłynie na orzecznictwo w sprawach frankowych? To pokaże czas, bo choć linia orzecznicza polskich sądów staje się jednolita, to zdarzają się apelacje (w tym wrocławska), w których w jednym wydziale zapadają różne wyroki w analogicznych stanach faktycznych z identyczną treścią umów kredytowych w tle.